Desde que lin por vez primeira o Mecanismo de Emergência, acudiu á miña cabeza a idea do traxicómico e o libro, dalgún xeito, animoume a reflexionar sobre a orixe e o alcance desta modalidade xenérica que, aínda que naceu vinculada ao teatro, atravesa ao longo da historia discursos narrativos, por suposto teatrais, e tamén poéticos. Aristóteles legounos a visión clásica dos dous grandes xéneros dramáticos: por unha banda, a traxedia, ligada á solemnidade, á elevación e ao tratamento dos problemas universais do ser humano e, por outra banda, a comedia, irmá da alegría, o entretemento e a parodia de vicios e costumes. Propiamente en Grecia xa existía o drama satírico, que combinaba elementos de ambos os xéneros, pero o certo é que o traxicómico acabou por imporse na nosa tradición literaria como un elemento marxinal, case molesto por híbrido ou contaminado, carente de pureza e pouco rigoroso. Varrendo para a casa, podemos retrotraernos á tradición medieval galego-portuguesa: os nosos trobadores era quen de escribir apoixonadas e solemnes cantigas de amor ao tempo que compuñan cantigas de maldicir tremendamente choqueiras, que nos continúan tirando as cores das fazulas sete séculos despois. Pensemos en Fernando Esquío. Ou lle compuña versos de amor á senhor de bom parecer e corpo delgado ou lle enviaba catro caralhos (hoxe diriamos dildos) de Francia a unha prioresa como agasallo. Pero unha cousa ou a outra. A mestura levábaa mal.

A tradición mantivo o binomio tráxico/cómico abondo xebrado como para que hoxe, mesmo despois de que se impuxese o gusto pola hibridación que caracterizou a posmodernidade, se nos siga facendo estraño chorar e rir ao mesmo tempo cando lemos un relato ou un poema.

E, no entanto, o traxicómico é con toda probabilidade o xénero que máis se parece á vida.

Mentres lía o Mecanismo de Emergência pensei que me gustaba porque me gusta a tradición na que se inscribe, esa tradición-outra, marxinal e estraña, en que o humor pode ser serio e o drama facernos bosquexar algún sorriso. Pensei n’A tempestade, pensei en La Celestina (“Locura es pagar amistad con odio”, dille a Celestina a Pármeno), pensei en certos filmes de Almodóvar e de Woddy Allen, pensei en Ganga de Antón Lopo, pensei na poesía de Lupe Gómez e na poesía dunha compatriota do Tiago, a Adília Lopes.

Por certo, a Adília Lopes escribiu o seguinte:

Era uma vez uma mulher que tão depressa era feia como era bonita.
Quando era bonita, as pessoas diziam-lhe:
— Eu amo-te.
E iam com ela para a cama e para a mesa.
Quando era feia, as mesmas pessoas diziam-lhe:
— Não gosto de ti.
E atiravam-lhe com caroços de azeitona à cabeça.
A mulher pediu a Deus:
— Faz-me bonita ou feia de uma vez por todas e para sempre.
Então Deus fê-la feia.

Indo ao gran, creo que a poesía de Tiago está chea de vida, que se parece a vida e que é a vida mesma. En Tiago o poema adopta moitas veces a forma dun fluxo da conciencia que toca na porta do mundo con asombro, porque o mundo, ademais de tráxico e cómico, évos ben misterioso e o poeta sábeo de boa tinta. A vida que se impón nos versos deste libro non é a vida que nos contaron, a que nos prometeron. A idea de estafa que percorre toda unha xeración, a do Tiago, a miña, está presente nestes versos e a resposta intelixente do poeta sería algo así como: sigamos adiante. Existe un camiño. E paga a pena percorrelo. Iso si, o poeta prevennos do adulto que levamos dentro e anímanos a mirar o mundo con ollos de crianza. Eses ollos que aínda son quen de mirar como se todas as cousas fosen novas de repente.
Quizais por iso, porque este libro se parece a vida, tamén dá cabida á morte. Nun texto dedicado a Mário de Sá-Carneiro, talvez un dos máis graves do libro, a morte é a palabra que se interpón entre os poetas. Pero a morte é tamén a posibilidade de renacer. E este libro ten moito de ave fénix.

“O que amaches ficará, só cinzas será o resto”, dixo Agostiño de Hipona.

E este libro, en efecto, ás veces convoca a cinza, pero unha nova posibilidade de voar comparece todo o tempo.

Tiago aconséllanos:

Pára
de imitar os corredores
fugindo

Corre
com o imóvel frenesim
dos serenos.

E esa serenidade que dá a experiencia é tamén o camiño do poema. Un pode ler fermosos exercicios literarios en forma de verso nos que recoñece unha técnica deliciosa e que, no entanto, deixan a un frío. Tiago é ácrata coa forma, quizais porque os seus textos chaman por ser recitados no corpo do poeta (e velo e escoitalo recitar é unha experiencia que vos aconsello). No fondo, todo é calor. O frío queda para os poetas que dormen ao quente. Aquí, non hai nin un gramo de ficción. A vida move as palabras porque hai un poeta detrás que as sente, que ten a necesidade de dicilas.

O meu único consello: lede a Tiago. Escoitade a Tiago recitar os seus poemas. Veredes que, cando riades, non será nunca un riso frívolo dos que se esquecen cando pasan, do mesmo xeito que, cando o drama campareza, habedes descubrir o acubillo que o poeta nos reservou para a esperanza.

Gonzalo Hermo

[texto de Gonzalo Hermo lido por Eduard Velasco na apresentação do Mecanismo de Emergência, Chan da Pólvora, Santiago de Compostela, 06/10/2016]